برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد دوره‌های تخصصی، می‌توانید به صفحه آموزش حسابداری مراجعه کنید.
هدف استاندارد شماره 34 حسابداری
هدف استاندارد حسابداری شماره ۳۴، تعیین نحوه انتخاب و اعمال رویه‌های حسابداری، نحوه برخورد با تغییر در برآوردهای حسابداری، و همچنین نحوه شناسایی و اصلاح اشتباهات در صورت‌های مالی است. این استاندارد با ارائه چارچوبی منسجم و شفاف، به بهبود قابلیت اتکای صورت‌های مالی، افزایش مقایسه‌پذیری آن‌ها در طول زمان و در بین واحدهای تجاری کمک می‌کند.
در واقع این استاندارد به حسابداران و مدیران مالی کمک می‌کند تا بتوانند در شرایط مختلف اقتصادی و عملیاتی، از معیارهای یکسانی برای گزارشگری استفاده کنند و از تحریف اطلاعات مالی یا سردرگمی در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی جلوگیری شود.
دامنه کاربرد استاندارد شماره 34 حسابداری
استاندارد مذکور، باید در موارد زیر به‌کار گرفته شود:
- انتخاب و به‌کارگیری رویه‌های حسابداری؛
- تغییر در برآوردهای حسابداری؛
- شناسایی و اصلاح اشتباهات دوره‌های قبل.
همچنین، زمانی که اعمال تغییرات منجر به اصلاح مالیات‌های دوره‌های قبل باشد، این اثر باید طبق استاندارد حسابداری شماره ۳۵ (مالیات بر درآمد) شناسایی و افشا شود.
تعاریف و مفاهیم کلیدی استاندارد شماره 34 حسابداری
در این استاندارد، برخی اصطلاحات کلیدی به‌صورت زیر تعریف شده‌اند:
- رویه‌های حسابداری: اصول، مبانی، ميثاق‌ها، قواعد و روش‌هایی هستند که توسط واحد تجاری برای تهیه و ارائه صورت‌های مالی به‌کار گرفته می‌شوند.
- تغییر در برآورد حسابداری: تعدیل در مبلغ دفتری دارایی یا بدهی که ناشی از ارزیابی مجدد وضعیت فعلی یا منافع و تعهدات آتی مورد انتظار است و بر مبنای اطلاعات جدید یا پیشرفت‌های رخ‌داده انجام می‌شود.
- اشتباهات: عدم ارائه یا ارائه نادرست اقلام بااهمیت در صورت‌های مالی که ممکن است ناشی از اشتباهات ریاضی، سوء‌تعبیر واقعیات، نادیده‌گرفتن رویه‌های حسابداری یا حتی تقلب باشد. اشتباهات فقط زمانی شناسایی می‌شوند که اطلاعات صحیح در زمان تهیه صورت‌های مالی در دسترس و قابل استفاده بوده‌اند.
رویه‌های حسابداری استاندارد شماره 34 حسابداری
انتخاب و به‌کارگیری رویه‌های حسابداری
در صورتی‌که یک استاندارد خاص برای معامله یا رویدادی وجود داشته باشد، واحد تجاری موظف است از رویه تعیین‌شده در آن استاندارد استفاده کند. اگر استاندارد مشخصی وجود نداشته باشد، مدیریت با تکیه بر قضاوت حرفه‌ای خود و با توجه به اطلاعات مرتبط، باید رویه‌ای را انتخاب کند که:
- اطلاعات مالی را به‌طور صادقانه نمایش دهد؛
- محتوای اقتصادی معاملات را بازتاب دهد؛
- بی‌طرفانه و همراه با احتیاط باشد؛
- از جنبه‌های بااهمیت، کامل باشد.
در این شرایط، مدیریت می‌تواند از موارد زیر برای راهنمایی استفاده کند:
- الزامات استانداردهای حسابداری درباره موضوعات مشابه؛
- مفاهیم نظری گزارشگری مالی؛
- بیانیه‌های سایر تدوین‌کنندگان استاندارد در سطح بین‌المللی، در صورت عدم تعارض با مفاد استانداردهای ایران.
یکنواختی در رویه‌های حسابداری
واحد تجاری باید در مورد معاملات و رویدادهای مشابه، از رویه‌های حسابداری یکنواخت استفاده کند؛ مگر اینکه یک استاندارد مشخص، استفاده از رویه متفاوتی را در شرایط خاص مجاز یا الزامی دانسته باشد.
تغییر در رویه‌های حسابداری
تغییر در رویه حسابداری تنها در دو حالت مجاز است:
الف) اگر الزامی توسط یک استاندارد حسابداری ایجاد شود؛
ب) اگر تغییر منجر به ارائه اطلاعات قابل اتکاتری در صورت‌های مالی شود.
موارد زیر، تغییر در رویه حسابداری محسوب نمی‌شوند:
- اعمال یک رویه جدید برای معاملاتی که از پیش وجود نداشته‌اند یا از اهمیت لازم برخوردار نبوده‌اند؛
- اعمال رویه برای رویدادهایی که در گذشته وجود نداشته یا دارای تفاوت ماهوی بوده‌اند.
همچنین، شروع به تجدید ارزیابی دارایی‌های ثابت مشهود طبق استاندارد شماره ۱۱ یا دارایی‌های نامشهود طبق استاندارد شماره ۱۷، به‌تنهایی تغییر در رویه حسابداری تلقی نمی‌شود.
اعمال تغییر در رویه‌های حسابداری
اگر تغییر در رویه حسابداری ناشی از اجرای یک استاندارد جدید باشد، باید طبق دستورالعمل همان استاندارد اعمال گردد. در سایر موارد، تغییرات اختیاری در رویه‌های حسابداری باید به‌صورت بازگشت به گذشته (Retrospective) اعمال شود؛ مگر آنکه این کار غیرعملی باشد.
در صورت غیرعملی بودن، باید:
- از تاریخی که اعمال آن ممکن است، شروع کرد؛
- آثار انباشته تغییر را در مانده ابتدای دوره جاری منظور نمود.
افشا در مورد تغییر در رویه‌های حسابداری
واحد تجاری باید اطلاعات زیر را افشا کند:
- عنوان استاندارد جدید (در صورت وجود)؛
- ماهیت تغییر؛
- دلایل تغییر؛
- آثار مالی تغییر بر صورت‌های مالی جاری و مقایسه‌ای (تا حد امکان).
تغییر در برآوردهای حسابداری در استاندارد شماره 34 حسابداری
برآوردهای حسابداری به‌دلیل عدم قطعیت ذاتی بسیاری از فعالیت‌های تجاری، اجتناب‌ناپذیرند. تغییر در برآوردها، اغلب در اثر کسب اطلاعات جدید یا وقوع رویدادهای تازه رخ می‌دهد و به‌صورت Prospective (آینده‌نگرانه) اعمال می‌شوند.
نمونه‌هایی از برآوردهای متداول:
- ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول؛
- استهلاک دارایی‌ها بر اساس عمر مفید؛
- کاهش ارزش موجودی کالا؛
- ارزش منصفانه دارایی‌ها و بدهی‌های مالی.
توجه: اگر تمایز بین تغییر در رویه و تغییر در برآورد مشکل باشد، تغییر موردنظر باید به‌عنوان تغییر در برآورد تلقی شود.
افشا در مورد تغییر در برآوردهای حسابداری
در صورت تأثیر بااهمیت تغییر در برآورد:
- باید ماهیت و مبلغ تغییر در دوره جاری و دوره‌های آتی افشا شود؛
- در صورت غیرعملی بودن، این موضوع نیز باید افشا گردد.
مثال: شرکت «اندیش‌محور خزر» در سال 1403، عمر مفید یک دستگاه تولید را ۵ سال برآورد کرده بود. در سال ۱۴۰۴ با توجه به تغییر فناوری و استفاده سبک‌تر از دستگاه، این عمر به ۸ سال افزایش یافت. این تغییر، تغییر در برآورد حسابداری تلقی شده و از ابتدای سال ۱۴۰۴ به‌صورت آینده‌نگر در محاسبه هزینه استهلاک اعمال می‌شود.
اشتباهات
اشتباهات بااهمیت، باید با استفاده از روش تجدید ارائه با تسری به گذشته (Retrospective Restatement) اصلاح شوند؛ مگر اینکه این کار غیرعملی باشد.
نمونه‌هایی از اشتباهات:
- اشتباهات ریاضی یا منطقی؛
- سوء‌تعبیر یا نادیده‌گرفتن واقعیت‌ها؛
- استفاده نادرست از استانداردهای حسابداری؛
- اشتباهات ناشی از تقلب.
اصلاح اشتباهات به‌صورت بازگشت به گذشته
در صورت امکان، صورت‌های مالی دوره‌های قبل باید به صورت مجدد ارائه شوند؛ در غیر این صورت:
- مانده‌های آغازین دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق مالکانه در اولین دوره ممکن، تعدیل می‌گردد.
مثال: شرکت «سرمایه‌ساز پایدار» متوجه شد که در سال ۱۴۰۲، مبلغ ۱۵ میلیارد ریال از هزینه‌های بهره را اشتباهاً به عنوان دارایی ثبت کرده است. این اشتباه، بااهمیت بوده و اطلاعات صحیح در دسترس بوده است؛ بر این اساس، طبق استاندارد ۳۴، شرکت، صورت‌های مالی سال قبل را تجدید ارائه کرده و مبلغ مذکور را به‌عنوان هزینه مالی شناسایی نموده است.
افشای اشتباهات دوره‌های قبل
واحد تجاری باید اطلاعات زیر را افشا کند:
- ماهیت اشتباه؛
- مبلغ اصلاح در دوره جاری و دوره‌های قبلی (در صورت امکان)؛
- دلیل غیرعملی بودن اصلاح بازگشت به گذشته (در صورت وجود).
استاندارد شماره ۳۴، یکی از استانداردهای حیاتی در حفظ انسجام و صحت گزارشگری مالی به‌شمار می‌رود. این استاندارد با تنظیم دقیق، چارچوبی برای انتخاب رویه‌ها، اعمال تغییرات، و اصلاح خطاها، به افزایش کیفیت صورت‌های مالی کمک می‌کند. اجرای صحیح این استاندارد، به واحدهای تجاری این امکان را می‌دهد تا گزارش‌هایی شفاف، قابل اتکا و قابل مقایسه ارائه دهند.
پرسش‌های متداول در مورد استاندارد شماره 34 حسابداری
1- تفاوت بین تغییر در رویه و تغییر در برآورد چیست؟
تغییر در رویه اغلب به سیاست‌های حسابداری مربوط است و به‌صورت بازگشت به گذشته اعمال می‌شود؛ اما تغییر در برآورد، نتیجه اطلاعات جدید است و به‌صورت آینده‌نگرانه (prospective) اعمال می‌گردد.
2- اگر اشتباهی در سال‌های گذشته کشف شود؛ اما اصلاح آن غیرممکن باشد، چه باید کرد؟
در این حالت، واحد تجاری باید آثار انباشته اشتباه را در مانده ابتدای دوره جاری شناسایی کند و دلایل غیرعملی بودن اصلاح گذشته را افشا نماید.
3- آیا تمامی تغییرات در رویه نیاز به افشا دارند؟
بله، چه الزامی باشند و چه اختیاری، باید ماهیت تغییر، دلیل و آثار آن به‌صورت شفاف افشا شود.
منابع معتبر جهت مطالعه استاندارد شماره 34 حسابداری
- سازمان حسابرسی ایران – استاندارد حسابداری شماره 34 ایران: https://www.audit.org.ir
- استاندارد گزارشگری مالی بین‌المللی شماره 8 (IFRS): https://www.ifrs.org
