استاندارد حسابداری شماره 12 با عنوان “افشای اطلاعات اشخاص وابسته” در تاریخ 30 تیر 1386 توسط مجمع عمومی سازمان حسابرسی تصویب شد و جایگزین نسخه قبلی این استاندارد گردید. این استاندارد از تاریخ 1 فروردین 1386 و برای دوره‌های مالی که از این تاریخ آغاز می‌شود، لازم‌الاجرا است. هدف اصلی این استاندارد، ارائه شفاف و دقیق اطلاعات در مورد روابط مالی و تجاری با اشخاص وابسته می‌باشد.
بر اساس این استاندارد، شرکت‌ها موظف هستند اطلاعاتی را در مورد هویت اشخاص وابسته، نوع روابط مالی و شرایط معاملاتی با آنها افشا کنند. این اقدام به کاربران صورت‌های مالی از جمله: سرمایه‌گذاران و تحلیلگران، کمک می‌کند تا تصویر روشنی از وضعیت مالی شرکت و تاثیرات این روابط بر آن بدست آورند. استاندارد مذکور، به ارتقای شفافیت، دقت و قابلیت مقایسه اطلاعات مالی کمک کرده و اطمینان می‌دهد که گزارش‌های مالی قابل اعتمادتر و قابل فهم‌تر باشند.
شرکت‌هایی که دولت، مالک سهام آنها بوده و سهام یا اوراق مشارکت آنها در بورس عرضه شده یا در حال عرضه عمومی می‌باشد. قبل از این، چنین واحدهایی تنها باید معاملات مربوط به شرکت‌های زیر مجموعه خود را گزارش می‌کردند؛ اما در حال حاضر، اگر این شرکت‌ها با دیگر شرکت‌های دولتی (مستقیم زیر نظر دولت باشند، نه زیرمجموعه خودشان)، معامله‌ای اتفاق افتاده باشد، باید آن را نیز در گزارش لحاظ و افشا کنند.
مثال: بانک زیر نظر دولت که سهام آن در بورس عرضه شده، از واحد دیگر دولتی (مانند: پالایشگاه نفت) وام دریافت کند یا در آن سرمایه‌گذاری کند؛ بدین ترتیب طبق تغییر مذبور، معامله باید در گزارش‌های مالی بانک ثبت و افشا شود.
استاندارد جدید تعریف “شخص وابسته” را گسترده‌تر کرده و چند گروه جدید را به آن اضافه کرده است:
1) افرادی که کنترل مشترک بر واحد تجاری دارند
یعنی دو یا چند نفر که با هم شرکت را کنترل می‌کنند.
مثال: دو سرمایه‌گذار بزرگ با هم صاحب 70% سهام شرکت هستند. این دو نفر بر اساس استاندارد، “شخص وابسته” محسوب می‌شوند.
2) شرکت‌هایی که در آن واحد تجاری به عنوان “شریک خاص” فعالیت دارد
اگر شرکتی در یک مشارکت خاص یا سرمایه‌گذاری مشترک (Joint Venture) باشد، آن مشارکت هم “شخص وابسته” محسوب می‌شود.
مثال: اگر سازمان ساختمانی با یک شرکت دیگر برای احداث پروژه مسکن همکاری کند و مالک بخشی از پروژه باشد، پروژه مذکور برای شرکت ساختمانی “شخص وابسته” محسوب می‌شود.
3) صندوق‌های بازنشستگی مرتبط با شرکت یا اشخاص وابسته آن
مثال: اگر بانک، صندوق بازنشستگی به خصوصی برای کارکنان خود داشته باشد، این صندوق “شخص وابسته” نسبت به بانک محسوب می‌شود.
اصطلاح “مدیران اصلی” نیز در استاندارد مذبور تعریف شده است. این افراد قدرت تصمیم‌گیری مهم در شرکت دارند، عبارتنداز: معاونان ارشد شرکت، مدیر عامل و … . (مثال: اگر یک مدیرعامل در تصمیم‌گیری‌های کلیدی شرکت نقش دارد (مثل تصویب بودجه‌های بزرگ یا
تصمیم‌های استراتژیک)، او در این استاندارد به عنوان “مدیر اصلی” شناخته می‌شود.)
1) حذف مباحث تعیین قیمت و افشا
پیش از این، استاندارد درباره نحوه قیمت‌گذاری معاملات بین اشخاص وابسته و چگونگی افشای جزئیات آن معاملات صحبت می‌کرد. اما در نسخه جدید، این بخش‌ها حذف شده‌اند؛ چرا؟، به دلیل این که این استاندارد فقط مربوط به افشای روابط بین اشخاص وابسته می‌باشد، نه نحوه محاسبه قیمت این معاملات. به‌عبارت‌دیگر، شرکت‌ها هنوز باید معاملاتشان را با اشخاص وابسته گزارش کنند، اما نیازی به توضیح درباره قیمت‌گذاری آنها ندارند.
مثال: شرکت مادر به شرکت زیرمجموعه خود مواد اولیه بفروشد. در نسخه قبلی استاندارد، شرکت باید توضیح می‌داد که قیمت این معامله چطور تعیین شده است؛ اما در نسخه جدید، فقط کافی است اعلام کند که این معامله با یک “شخص وابسته” انجام شده است، نه اینکه نحوه قیمت‌گذاری آن را توضیح دهد.
2) دو شریک به خصوص تنها به دلیل کنترل مشترک، شخص وابسته محسوب نمی‌شوند
از قبل، اگر دو واحد تجاری در یک سرمایه‌گذاری مشترک با یکدیگر شریک بودند، ممکن بود به عنوان اشخاص وابسته در نظر گرفته شوند؛ اما در استاندارد جدید، تنها داشتن کنترل مشترک بر روی پروژه یا سرمایه‌گذاری، باعث نمی‌شود دو شرکت مذبور به عنوان اشخاص وابسته شناسایی شوند.
مثال: دو شرکت و با هم یک کارخانه تولیدی تشکیل داده‌اند و هر کدام 50% مالکیت دارند. بر اساس استاندارد جدید، این دو شرکت تنها به دلیل دارا بودن شراکت، اشخاص وابسته قلمداد نمی‌شوند؛ مگر اینکه روابط مالی یا مدیریتی دیگری بین یکدیگر وجود داشته باشد.
1- مانده حساب‌ها بین شرکت و اشخاص وابسته
واحدهای تجاری باید میزان بدهی و طلب خود را از اشخاص وابسته تعیین کنند و اطلاعات زیر را ارائه دهند:
مثال: واحد تجاری از شرکت وابسته مبلغ 150 میلیارد ریال وام گرفته که باید طی 4 سال با نرخ سود 19% بازپرداخت شود. اگر این وام با ضمانت یک ملک تجاری دریافت شده باشد، شرکت باید همه جزئیات مذکور را در گزارش‌های مالی خود افشا کند.
2- جزئیات تضمین‌های ارائه شده یا دریافت شده
اگر سازمان برای اشخاص وابسته ضمانت مالی ارائه دهد یا اتخاذ کند، باید اطلاعات را به صورت شفاف ذکر کند.
مثال: شرکت وامی از بانک مهر ایران گرفته است، ولی، واحد تجاری وابسته ضامن این وام شده است. بدین ترتیب، این موضوع باید در گزارش‌های مالی و افشا شود.
3- تسویه یا تصفیه بدهی از طرف شخص دیگر
اگر شرکت، بدهی شخص دیگری را پرداخت کند یا شخصی بدهی شرکت را بپردازد، این موضوع باید به وضوح در گزارش‌های مالی آورده شود.
مثال: سازمان D بدهی شرکت وابسته F را پرداخت کرده است. بر این اساس، این تسویه یا تصفیه مالی باید در گزارش‌های مالی D و F افشا شود، به دلیل اینکه، ممکن است بر روی عملکرد مالی و تصمیمات سرمایه‌گذاران تاثیر بگذارد.
موارد اضافه شده در نحوه افشا استاندارد
1- مقایسه معاملات با اشخاص وابسته و سایر معاملات
اگر شرکت بتواند اثبات کند که شرایط معامله با اشخاص وابسته مانند: معاملات عادی می‌باشد، باید این موضوع را اعلام کند.
2- مطالبات مشکوک‌الوصول و سوخت‌شده
اگر شرکت از اشخاص وابسته طلبی دارد که احتمال دریافت آن کم یا غیرممکن است، باید گزارش شود.
3- مبالغ معاملات و حساب‌های بدهکار و بستانکار
شرکت باید مبلغ کل معاملات، مبالغ بدهی به اشخاص وابسته و مبالغ طلب از آنها را جداگانه اعلام کند.
4- نام شرکت مادر و کنترل‌کننده نهایی
اگر شرکت متعلق به یک شرکت مادر است، باید نام آن شرکت را اعلام کند. اگر شرکت مادر گزارش مالی منتشر نمی‌کند، باید نام اولین شرکت بالادستی که این کار را انجام می‌دهد ذکر شود.
5- تفاوت شرایط معاملات با اشخاص وابسته و سایر معاملات
اگر شرکت به اشخاص وابسته تخفیف ویژه، مهلت پرداخت طولانی‌تر یا شرایط خاصی داده باشد، باید این تفاوت‌ها را گزارش کند.
هدف این استاندارد، تعیین الزامات افشا در صورت‌های مالی واحد تجاری می‌باشد تا استفاده‌کنندگان از این گزارش‌ها، متوجه شوند که وضعیت مالی، عملکرد مالی و انعطاف‌پذیری مالی شرکت ممکن است تحت تأثیر روابط با اشخاص وابسته، معاملات انجام‌شده با آنها و مانده‌حساب‌های فی ما بین قرار گرفته باشد. افشای این اطلاعات به شفافیت بیشتر در گزارش‌های مالی کمک می‌کند و از ایجاد ابهام در ارزیابی وضعیت واقعی شرکت جلوگیری می‌نماید.
این استاندارد برای موارد زیر استفاده می‌شود:
شرکت‌هایی که تحت کنترل دولت هستند، اگر با سایر شرکت‌های دولتی معامله کنند، لازم نیست این معاملات را طبق این استاندارد افشا کنند؛ اما، اگر سهام یا اوراق مشارکت آنها در بازار عمومی عرضه شده باشد، باید اطلاعات این معاملات را گزارش دهند.
تمام شرکت‌ها، از جمله شرکت‌های مادر (اصلی)، شرکای خاص و سرمایه‌گذاران، باید معاملات و بدهی‌های خود با اشخاص وابسته را در گزارش‌های مالی افشا کنند. این شامل: گزارش‌های مالی جداگانه و صورت‌های مالی تلفیقی (گروهی) نیز می‌شود.
یک شخص یا شرکت در صورتی وابسته به شرکت دیگر محسوب می‌شود که یکی از شرایط زیر را داشته باشد:
مثال: اگر یک شرکت توسط یک فرد یا گروه خاصی کنترل شود و این افراد در هیئت مدیره شرکت دیگر هم حضور داشته باشند، این دو شرکت “اشخاص وابسته” محسوب می‌شوند.
هرگونه انتقال پول، کالا، خدمات یا تعهد مالی بین اشخاص وابسته، حتی اگر در ازای آن مبلغی پرداخت نشود.
افرادی که رابطه فامیلی نسبی (مثل: پدر، مادر، خواهر، برادر) یا سببی (مانند: همسر و فرزندان همسر) با یک شخص دارند و ممکن است روی تصمیمات مالی او تأثیر بگذارند.
توانایی مدیریت و تعیین سیاست‌های مالی و عملیاتی یک شرکت برای کسب سود از فعالیت‌های آن.
مثال: اگر یک شرکت ۵۱٪ سهام شرکت دیگری را داشته باشد، یعنی “کنترل” آن را در اختیار دارد.
افرادی که مسئول برنامه‌ریزی، هدایت و کنترل فعالیت‌های شرکت هستند، مانند: اعضای هیئت مدیره، مدیرعامل و مدیران ارشد اجرایی.
زمانی که چند نفر یا چند شرکت به طور مشترک یک فعالیت اقتصادی را کنترل می‌کنند و این کنترل طبق یک قرارداد مشخص شده است.
مثال: دو شرکت که یک پروژه مشترک دارند و هر دو در تصمیم‌گیری‌ها تأثیر یکسانی دارند؛ بدین سبب، کنترل مشترک دارند.
توانایی مشارکت در تصمیم‌گیری‌های مالی و عملیاتی یک شرکت، اما بدون کنترل کامل بر آن.
مثال: اگر یک شرکت ۲۰٪ سهام شرکت دیگر را داشته باشد، ممکن است در تصمیم‌گیری‌های آن تأثیرگذار باشد، اما کنترل کامل روی آن ندارد.
رابطه با اشخاص وابسته در کسب‌وکارها طبیعی است
خیلی از شرکت‌ها بخشی از فعالیت‌های خود را از طریق زیرمجموعه‌ها، شرکت‌های وابسته یا مشارکت‌های خاص انجام می‌دهند. در این موارد، شرکت اصلی اغلب کنترل، کنترل مشترک یا نفوذ قابل ملاحظه بر این واحدها دارد و می‌تواند در تصمیمات مالی و عملیاتی آنها تأثیر بگذارد.
مثال: یک شرکت خودروسازی ممکن است قطعات مورد نیازش را از یک شرکت وابسته که تحت کنترل خودش می‌باشد ، تهیه کند.
گاهی فقط وجود رابطه با یک شخص وابسته کافی است تا بر تصمیمات تجاری شرکت تأثیر بگذارد؛ حتی اگر معامله‌ای بین آنها صورت نگرفته باشد.
مثال: یک شرکت زیرمجموعه، ممکن است طبق دستور شرکت مادر، از انجام تحقیقات و توسعه در یک زمینه خاص خودداری کند.
برخی افراد و سازمان‌ها بر خلاف داشتن ارتباط تجاری با شرکت، وابسته محسوب نمی‌شوند:
مثال: اگر یک فروشنده بزرگ ۸۰٪ محصولاتش را از یک شرکت خاص خریداری کند، این رابطه اقتصادی می‌باشد، ولی شخص وابسته محسوب نمی‌شود.
طبق ماده 129 اصلاحیه قانون تجارت، اگر یک شرکت با مدیران، سهامداران اصلی یا شرکت‌های وابسته معامله‌ای انجام دهد، هیئت مدیره باید این موضوع را در اولین مجمع عمومی عادی گزارش کند.
مثال: اگر یک شرکت تولیدی از یکی از مدیرانش یک انبار اجاره کند، این موضوع باید در مجمع عمومی اعلام شود تا همه سهامداران از این معامله آگاه باشند.
مثال: اگر مدیر ارشد شرکت، مالک یک کارخانه تولیدی مواد اولیه باشد و این شرکت بیشتر مواد اولیه‌اش را از آن کارخانه تهیه کند، این موضوع باید به سهامداران گزارش شود.
حتی اگر معامله‌ای بین دو شرکت وابسته انجام نشود، باز هم باید رابطه آنها در گزارش‌های مالی افشا شود؛ عبارتنداز:
مثال: اگر یک شرکت از بانک وابسته به خود وام بگیرد و نرخ سود آن کمتر از نرخ بانکی معمول باشد، این موضوع باید افشا شود.
باید معاملات انجام‌شده با این گروه‌ها در گزارش‌های مالی شفاف‌سازی شود:
مثال: اگر یک شرکت دارویی، وام با سود صفر درصدی به یکی از مدیران خود بدهد، باید توضیح دهد که چرا این شرایط را ارائه کرده است.
مثال: اگر یک شرکت، قراردادی برای اجاره انبار از طرف مدیرعامل خود امضا کند که از سال آینده اجرایی می‌شود، باید همین امسال در گزارش مالی ذکر شود.
این استاندارد به طور تقریبی مشابه استاندارد بین‌المللی حسابداری شماره 24 (افشای اطلاعات اشخاص وابسته) می‌باشد، اما دو تفاوت اصلی در آن وجود دارد:
1) افشای حقوق و مزایای مدیران:
مثال: در برخی کشورها، اگر مدیرعامل یک شرکت، حقوق زیادی دریافت کند، این موضوع باید به اطلاع سهامداران برسد. اما در ایران، شرکت‌ها مجبور نیستند این اطلاعات را اعلام کنند.
2) واحدهای تجاری تحت کنترل دولت
مثال: اگر یک بانک دولتی، وامی به یک شرکت دولتی دیگر بدهد، در استاندارد بین‌المللی باید این معامله در گزارش‌های مالی ذکر شود.
الزام جدید برای افشای معاملات در شرکت‌های مادر و فرعی
مثال: یک شرکت سرمایه‌گذاری، مالک چند شرکت دیگر می‌باشد. اگر این شرکت مادر، به یکی از زیرمجموعه‌هایی خود وام بدهد، این موضوع باید هم در صورت‌های مالی تلفیقی و هم در گزارش مالی جداگانه شرکت مادر ذکر و لحاظ شود.
چرا همه معاملات شرکت‌های دولتی افشا نمی‌شود؟
در ایران، بسیاری از شرکت‌های دولتی تنها با سایر شرکت‌های دولتی معامله می‌کنند. به همین دلیل، فقط شرکت‌های دولتی که در بورس هستند، باید معاملاتشان را افشا کنند. اگر بخواهیم تمام این معاملات را در گزارش‌های مالی ثبت کنیم، حجم اطلاعات بسیار زیاد و غیرضروری می‌شود. مثال: یک شرکت دولتی مانند: پتروشیمی فلان، مواد اولیه را از یک پالایشگاه دولتی خریداری می‌کند. این معامله در استاندارد بین‌المللی باید افشا شود.
استاندارد حسابداری شماره 12 درباره افشای اطلاعات در مورد معاملات با اشخاص وابسته می‌باشد. هدف استاندارد مزبور، به این صورت است که اطلاعاتی درباره روابط مالی با افرادی که به شرکت وابسته هستند (مثل: مدیران یا شرکت‌های زیرمجموعه)، به صورت شفاف ارائه شود. این اطلاعات کمک می‌کند تا سرمایه‌گذاران و سهامداران متوجه شوند این معاملات به چه صورت بر وضعیت مالی شرکت تأثیر می‌گذارد.
1- استاندارد حسابداری شماره 12 چیست؟
استاندارد حسابداری شماره 12، درباره افشای اطلاعات معاملات با اشخاص وابسته است. هدف آن شفاف‌سازی روابط مالی بین شرکت‌ها و اشخاص مرتبط مثل: مدیران یا شرکت‌های زیرمجموعه می‌باشد.
2- چرا باید اطلاعات معاملات با اشخاص وابسته افشا شود؟
افشای اطلاعات به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا تأثیر این معاملات بر وضعیت مالی شرکت را درک کنند و از تصمیم‌گیری‌های نادرست جلوگیری کنند.
3- چه اطلاعاتی باید در مورد معاملات با اشخاص وابسته افشا شود؟
اطلاعاتی مانند: مبلغ معاملات، مانده حساب‌ها، نوع رابطه با شخص وابسته و هرگونه تضمین و ذخیره مطالبات مشکوک الوصول باید افشا شوند.
4- چه تفاوتی بین شرکت‌های دولتی و خصوصی در افشای اطلاعات وجود دارد؟
شرکت‌های دولتی که سهام خود را به عموم مردم عرضه نمی‌کنند، نیازی به افشای اطلاعات معاملات با سایر واحدهای دولتی ندارند.
5- چگونه روابط با شرکت‌های مادر و فرزند باید افشا شود؟
روابط بین شرکت‌های مادر و فرزند باید حتی بدون انجام معاملات، در صورت‌های مالی افشا شود.
سئو و بهینه‌سازی توسط:
