استاندارد حسابداری شماره ۳۷ ایران با عنوان “ابزارهای مالی: افشا”، به طور دقیق با هدف افزایش شفافیت و ارائه اطلاعات کاربردی درباره ابزارهای مالی در صورت‌های مالی تدوین شده است.
این استاندارد، بر افشای صحیح، کامل و هدفمند اطلاعات تمرکز دارد تا استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی – از جمله سرمایه‌گذاران، اعتباردهندگان و تحلیل‌گران – بتوانند شناختی واقعی و دقیق از ریسک‌ها، ماهیت، و تأثیرات ابزارهای مالی بر وضعیت مالی و عملکرد شرکت‌ها داشته باشند.
در این مقاله، مفاد اصلی استاندارد شماره ۳۷ با زبانی رسمی، قابل‌فهم و همراه با تحلیل‌های اجرایی و مثال‌های کاربردی بررسی می‌شود تا مخاطب بتواند درک عملی و دقیق‌تری از الزامات این استاندارد به دست آورد.
طبق بند ۱ استاندارد، هدف اصلی آن است که واحدهای تجاری اطلاعاتی درباره ابزارهای مالی خود در صورت‌های مالی ارائه دهند تا استفاده‌کنندگان بتوانند:
در واقع، این استاندارد نه فقط اطلاعات کمی و عددی، بلکه افشاهای کیفی و تحلیلی را نیز مورد تأکید قرار داده است؛ چرا که هر دو نوع اطلاعات برای تصمیم‌گیری‌های مالی ضروری‌اند.
مطابق بندهای ۲ تا ۴، این استاندارد در خصوص تمام واحدهای تجاری که ابزارهای مالی دارند کاربرد دارد؛ از جمله:
نکته مهم این است که استاندارد شماره ۳۷، صرف‌نظر از طبقه‌بندی یا اندازه ابزار مالی، به تمام ابزارهای شناخته‌شده مالی مربوط می‌شود.
افشای صحیح اطلاعات درباره ابزارهای مالی در صورت‌های مالی، نه‌تنها موجب شفافیت در گزارشگری می‌شود، بلکه امکان تحلیل جامع از وضعیت نقدینگی، ریسک‌ها و قدرت مالی واحد تجاری را فراهم می‌سازد.
بر اساس بندهای ۵ تا ۱۹ استاندارد، افشای اطلاعات باید به گونه‌ای باشد که استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی بتوانند ارتباط بین ابزارهای مالی و عملکرد مالی شرکت را به‌درستی درک کنند.
واحد تجاری باید دارایی‌ها و بدهی‌های مالی خود را در صورت وضعیت مالی یا یادداشت‌های همراه آن، در طبقات زیر افشا کند:
1- سرمایه‌گذاری‌ها.
2- وام‌های دریافتنی و پرداختنی.
3- سایر دارایی‌ها و بدهی‌های مالی.
مثال اجرایی: شرکت «راهکاران پویش‌شرق» در صورت وضعیت مالی پایان سال ۱۴۰۳، دارایی‌های مالی خود را به این شکل طبقه‌بندی کرده است:
همچنین باید مبالغ ناخالص، مبالغ تهاتر‌شده و خالص نهایی به‌صورت جدول و جداگانه برای دارایی‌ها و بدهی‌ها ارائه شود.
مثال اجرایی: شرکت «پردازش‌گران مالی تحلیل‌نگر» دارای ۱۲۰ میلیارد ریال دارایی مالی و ۷۵ میلیارد ریال بدهی مالی است که طبق توافق تهاتر شده‌اند.
در یادداشت توضیحی، این تهاتر به‌صورت کامل و با تفکیک خالص و ناخالص گزارش شده است.
واحد تجاری موظف است درباره دارایی‌های مالی‌ای که به عنوان وثیقه نزد سایر اشخاص قرار گرفته‌اند، اطلاعات زیر را افشا کند:
مثال اجرایی: شرکت «آریا فن‌آور پارس» مبلغ ۲۰ میلیارد ریال اوراق مشارکت را نزد بانک به‌عنوان وثیقه برای دریافت تسهیلات نگهداری کرده است. این اطلاعات در یادداشت‌های صورت مالی با ذکر جزئیات قرارداد وثیقه درج شده است.
چنانچه ارزش دفتری یک دارایی مالی به علت ریسک اعتباری کاهش یافته باشد، واحد تجاری باید:
مثال اجرایی: شرکت «داده‌نگار مبین‌گستر» بابت یکی از حساب‌های دریافتنی بلندمدت خود، ذخیره کاهش ارزش به مبلغ ۳ میلیارد ریال ثبت کرده است. دلیل آن، تأخیر ۹ ماهه در پرداخت از سوی مشتری است که در یادداشت‌ها به‌صورت شفاف افشا شده است.
در صورتی که واحد تجاری در دوره گزارشگری، با مواردی از نکول یا نقض شرایط قرارداد وام‌ها مواجه شده باشد، باید:
مثال اجرایی: شرکت «شیمی‌تک نقش‌جهان» در پرداخت اقساط وام بلندمدت خود در شهریور ۱۴۰۳ دچار نکول شده است. اطلاعات مربوط به مبلغ اصل و سود نکول، در صورت‌های مالی به‌صورت شفاف و با اشاره به مذاکره برای تجدید ساختار قرارداد، افشا شده است.
واحد تجاری موظف است اطلاعات زیر را در ارتباط با ارزش منصفانه دارایی‌ها و بدهی‌های مالی افشا کند:
مثال اجرایی: شرکت «اندیشه‌پرداز سیمرغ»، ابزار مالی مشتقه‌ای به ارزش دفتری ۲۵ میلیارد ریال در صورت‌های مالی دارد که بازار فعالی برای آن وجود ندارد. این شرکت از روش جریان‌های نقدی تنزیل‌شده برای برآورد ارزش منصفانه استفاده کرده و جزئیات مفروضات برآورد را افشا نموده است.
یکی از اهداف اصلی استاندارد شماره ۳۷، فراهم‌کردن اطلاعاتی درباره ریسک‌های مرتبط با ابزارهای مالی است؛ زیرا شناخت این ریسک‌ها برای تصمیم‌گیری صحیح مالی اهمیت حیاتی دارد. این بخش از استاندارد، واحدهای تجاری را ملزم می‌سازد تا با افشاهای کیفی و کمی، تصویری واقعی از مواجهه خود با ریسک‌ها و نحوه مدیریت آن‌ها ارائه دهند.
واحد تجاری باید برای هر نوع ریسک ناشی از ابزارهای مالی، اطلاعات کیفی زیر را افشا کند:
1- ماهیت ریسک و نحوه مدیریت آن.
2- اهداف، سیاست‌ها و فرآیندهای کنترلی برای مدیریت ریسک.
3- تغییرات اعمال‌شده در دوره جاری نسبت به دوره قبل.
مثال اجرایی: شرکت «فرازپویان اندیشه» که در حوزه صادرات فعالیت دارد، اطلاعات کاملی درباره ریسک نرخ ارز ناشی از معاملات ارزی خود ارائه داده است؛ از جمله، استفاده از قراردادهای پوشش نرخ ارز و سیاست مدیریت نرخ تسعیر در صورت‌های مالی.
در این بخش، باید اطلاعات عددی (کمی) درباره شدت و دامنه ریسک‌ها افشا شود؛ از جمله:
مثال اجرایی: شرکت «مدیریت سرمایه دیانا»، اعلام کرده است که ۶۰٪ از دارایی‌های مالی آن نزد دو مشتری اصلی قرار دارد که موجب تمرکز ریسک اعتباری شده است. این موضوع در یادداشت‌های مالی با درصد و جدول ارائه شده است.
ریسک اعتباری مربوط به عدم دریافت مطالبات یا کاهش ارزش دارایی‌های مالی است. اطلاعات الزامی:
مثال اجرایی: شرکت «آذرآتیه ارگ» دارای مطالباتی به مبلغ ۱۱۵ میلیارد ریال است که طبق مدل رتبه‌بندی اعتباری داخلی، حدود ۹ میلیارد ریال آن مشکوک به وصول طبقه‌بندی شده و ذخیره‌گیری لازم انجام گرفته است.
ریسک نقدینگی زمانی ایجاد می‌شود که واحد تجاری نتواند به‌موقع بدهی‌های خود را تسویه کند. موارد افشا:
مثال اجرایی: شرکت «جهان‌پژوه صنعت‌یار» اطلاعات جامعی درباره جریان‌های نقدی آتی و تعهدات سررسیدشده در سال آینده ارائه کرده و راهکارهایی مانند: استفاده از سپرده‌های نقدی کوتاه‌مدت و خط اعتباری بانک ملت، برای مدیریت نقدینگی شرح داده است.
ریسک بازار مربوط به نوسانات نرخ ارز، نرخ بهره یا قیمت کالاها و سهام است. اطلاعات لازم:
مثال اجرایی: شرکت «بینش‌ساز پارس»، تحلیل حساسیت %2 افزایش یا کاهش نرخ ارز را روی سود خالص و حقوق صاحبان سهام بررسی کرده و نتیجه آن را در یادداشت‌های مالی افشا کرده است. همچنین، از شبیه‌سازی مونت‌کارلو برای سنجش ریسک نرخ بهره استفاده کرده است.
در بسیاری از موارد، واحدهای تجاری، دارایی‌های مالی خود را به دیگران واگذار می‌کنند؛ اما باید بررسی شود که آیا این واگذاری به قطع شناخت کامل دارایی منجر شده یا خیر. افشای این موضوع برای استفاده‌کنندگان بسیار مهم است؛ زیرا ممکن است واحد تجاری همچنان در معرض ریسک‌ها یا منافع آن دارایی باشد.
اگر واحد تجاری هیچ‌گونه مالکیت یا کنترل بر دارایی منتقل‌شده نداشته باشد، باید اطلاعات زیر را افشا کند:
مثال اجرایی: شرکت «ساخت‌پرداز پارسیان» دارایی مالی خود به ارزش ۴۵ میلیارد ریال را به یک مؤسسه مالی واگذار کرده و هیچ تعهد یا اختیار بازخریدی در قرارداد باقی نگذاشته است. این انتقال به‌عنوان «قطع شناخت کامل» ثبت شده و در یادداشت‌ها افشا شده است.
در برخی موارد، با وجود انتقال، واحد تجاری بخشی از منافع یا ریسک‌ها را نگه می‌دارد (مانند: حق بازخرید، تضمین پرداخت، کنترل دارایی). در این حالت، باید افشای دقیق انجام شود:
مثال اجرایی: شرکت «سرمایه‌گذاری رایان‌افق» اوراق مشارکتی را واگذار کرده ولی تعهد پرداخت اصل و سود به خریدار را پذیرفته است؛ بر این اساس دارایی از ترازنامه حذف نشده و به‌عنوان مشارکت مستمر، افشای کامل صورت گرفته است.
چنانچه واحد تجاری اطلاعات بیشتری را برای دستیابی به اهداف افشا لازم بداند، موظف است آن‌ها را نیز منتشر کند. این اطلاعات باید شفاف، مربوط، و قابل اتکا باشند.
مثال اجرایی: شرکت «توسعه آتیه‌پرداز» علاوه بر افشاهای الزامی، نحوه عملکرد مدل‌های برآورد ریسک نقدینگی خود را نیز ارائه داده تا تحلیل‌گران بازار دید جامع‌تری نسبت به استراتژی مدیریت مالی شرکت به دست آورند.
استاندارد حسابداری شماره ۳۷ ایران با عنوان «ابزارهای مالی: افشا» یکی از جامع‌ترین و تخصصی‌ترین استانداردها در حوزه گزارشگری مالی محسوب می‌شود. این استاندارد با تمرکز بر افشای دقیق، کاربردی و شفاف اطلاعات درباره ابزارهای مالی، زمینه‌ای برای ارزیابی بهتر وضعیت مالی و ریسک‌های واحد تجاری فراهم می‌سازد.
اجرای صحیح این استاندارد مستلزم آن است که واحد تجاری نه‌تنها اطلاعات عددی (کمی) مانند: طبقه‌بندی و ارزش منصفانه دارایی‌ها و بدهی‌ها را افشا کند؛ بلکه با رویکردی تحلیلی، اطلاعات کیفی درباره ریسک‌های اعتباری، نقدینگی، بازار و نحوه مدیریت آن‌ها را نیز شفاف‌سازی نماید.
از سوی دیگر، با توجه به الزامات مرتبط با انتقال دارایی‌های مالی و تفکیک بین مواردی که به‌طور کامل منجر به قطع شناخت شده‌اند و مواردی که نشده‌اند، افشاهای دقیق و صحیح می‌تواند از بروز خطا در درک صورت‌های مالی جلوگیری کند.
در مجموع، رعایت این استاندارد نه‌تنها موجب ارتقاء سطح شفافیت مالی می‌شود، بلکه ابزار مهمی در اعتمادسازی برای سرمایه‌گذاران، نهادهای نظارتی و کلیه استفاده‌کنندگان از صورت‌های مالی به شمار می‌آید.
1- آیا این استاندارد فقط برای بانک‌ها و مؤسسات مالی کاربرد دارد؟
خیر. استاندارد شماره ۳۷ برای همه واحدهای تجاری که دارای ابزارهای مالی مانند: سرمایه‌گذاری‌ها، وام‌ها، حساب‌های دریافتنی و پرداختنی، یا مشتقات هستند، کاربرد دارد.
2- منظور از افشاهای کیفی و کمی چیست؟
افشاهای کیفی به توضیح سیاست‌ها، اهداف و فرآیندهای مدیریت ریسک می‌پردازند؛ در حالی که افشاهای کمی شامل ارقام، درصدها و تحلیل‌های عددی مانند: جدول سررسید بدهی‌ها، ارزش منصفانه و تحلیل حساسیت است.
3- اگر دارایی مالی منتقل شود ولی کنترل آن حفظ شود، باید در ترازنامه بماند؟
بله. اگر کنترل یا ریسک و منافع دارایی همچنان نزد شرکت باقی بماند، انتقال منجر به قطع شناخت نمی‌شود و دارایی باید همچنان در ترازنامه افشا شود.
4- تحلیل حساسیت در ریسک بازار چگونه انجام می‌شود؟
تحلیل حساسیت با بررسی اثر نوسانات معقول و محتمل نرخ ارز، نرخ سود، یا قیمت دارایی‌ها بر سود و حقوق صاحبان سهام انجام می‌شود. شرکت‌ها می‌توانند از مدل‌های پیشرفته مانند: شبیه‌سازی مونت‌کارلو نیز استفاده کنند.
منابع رسمی
https://www.ifrs.org/issued-standards/list-of-standards/ifrs-7-financial-instruments-disclosures
سئو و بهینه‌سازی توسط:
